Wczoraj (6 lipca 2025 r.) opublikowany został wywiad z Rzecznikiem Praw Obywatelskich, Profesorem Marcinem Wiąckiem, w którym wyraźnie wskazał on na negatywny wpływ bezprawnych działań obecnego rządu na poziom ochrony konstytucyjnych praw i wolności polskich obywateli.
Trybunał Konstytucyjny
RPO w szczególności jednoznacznie negatywnie wypowiedział się na temat praktyki obecnego rządu, polegającej na niepublikowaniu wyroków Trybunału Konstytucyjnego:
Nie istnieje przepis prawa, który upoważniałby prezesa Rady Ministrów do oceny legalności czy ważności orzeczeń skierowanych przez prezesa TK do publikacji w Dzienniku Ustaw.
Istotnie, jak wynika z art. 190 ust. 2 Konstytucji w związku z art. 21 ustawy o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych, publikowanie wyroków TK w Dzienniku Ustaw jest obowiązkiem Prezesa Rady Ministrów, którego niedopełnienie może w praktyce znacznie utrudniać obywatelom możliwość dochodzenia ich praw.
Z sytuacją taką mamy zresztą obecnie do czynienia, przykładowo w związku z niedawno przez nas opisanym wyrokiem TK, uchylającym rozporządzenie Ministra Edukacji, zgodnie z którym ocena z religii miałaby nie być wliczania do średniej. Niektóre szkoły odmawiają stosowania się do tego wyroku i tym samym nie uwzględniają oceny z religii przy obliczaniu średniej na świadectwie. Eksperci Instytutu Ordo Iuris wskazali jednak w swojej opinii, że pomimo braku publikacji wyroku, odmowa wliczenia oceny z religii do średniej ocen stanowiłaby naruszenie praw ucznia i może stanowić podstawę roszczeń administracyjnoprawnych oraz odszkodowawczych. Należy jednak podkreślić, że gdyby Prezes Rady Ministrów wykonał ciążący na nim obowiązek i opublikował wyrok TK, to wówczas obywatele nie musieliby wkraczać na kosztowną i czasochłonną drogę sądową, by dochodzić swoich praw w tym zakresie.
Wracając natomiast do wywiadu, to Rzecznik wskazał, że również Komisja Wenecka uznała w swoim stanowisku niepublikowanie wyroków TK za niedopuszczalne. Rzecznik podkreślił, że w odniesieniu do wyroków wydanych przez składy, w których nie zasiadali sędziowie, których sposób powołania budziłby jakiekolwiek wątpliwości, brak publikacji wyroku jest działaniem oczywiście bezprawnym i bezpodstawnym. Również jednak i w odniesieniu do wyroków wydanych z udziałem tych sędziów, co do których sposobu wyboru były zgłaszane wątpliwości, Rzecznik podkreślił, że niedopuszczalne jest traktowanie ich jako „nieistniejących” – niewywołujących żadnych skutków prawnych – w związku z czym nie można ich swobodnie ignorować.
Rzecznik skrytykował również nieobsadzenie przez obecną większość rządową wakatów w TK. Wskazał przy tym, że:
Obowiązkiem wszystkich instytucji publicznych jest zapewnienie tzw. ciągłości działania organów państwa. Nie można doprowadzać do tego, aby konstytucyjny organ państwa nie działał.
Izba Kontroli i Spraw Nadzwyczajnych SN
W podobnym duchu Rzecznik wypowiedział się na temat statusu Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN, wskazując, że jej sędziowie wydają dużą liczbę orzeczeń w sprawach istotnych z punktu widzenia praw i wolności obywatela, takich jak przykładowo zasądzanie odszkodowań za przewlekłość postępowania. Orzeczenia te są w zdecydowanej większości uznawane i wykonywane przez pozostałe organy państwowe, podczas gdy głosy o ich nieistnieniu są podnoszone sporadycznie, niemal wyłącznie ze strony polityków.
Rzecznik podkreślił przy tym, że:
Stwierdzenie, że „IKNiSP nie istnieje” czy „orzeczenie wydane przez IKNiSP nie istnieje”, jest niezgodne z zasadami interpretacji prawa. […] Dlatego też działalność IKNiSP jest relewantna prawnie, a wydane przez nią orzeczenia wchodzą do systemu prawnego i wywołują skutki prawne. Przynajmniej tak długo, jak nie zostaną zweryfikowane lub wzruszone w stosownym trybie.
Odniósł się przy tym do argumentu z „orzeczeń europejskich”, wskazując, że trybunały te nie są kompetentne do wywołania skutków prawnych takich jak zdejmowanie z urzędu wszystkich sędziów danej izby. Co więcej – RPO podkreślił, że to właśnie zdjęcie z urzędu całych grup sędziów na mocy ustawy, co przewidywał omawiany przez nas projekt Ministra Bodnara, byłoby sprzeczne z prawem, w tym ze standardami europejskimi, na co znowu wskazała chociażby Komisja Wenecka.
Ważność wyborów prezydenckich
Rzecznik Praw Obywatelskich podniósł również, że zgodnie z prawem nie ma możliwości innej niż zwołanie na 6 sierpnia Zgromadzenia Narodowego w celu zaprzysiężenia Karola Nawrockiego na prezydenta Polski. Wypowiedź ta zapewne stanowiła nawiązanie do podnoszonych przez Ministra Bodnara niejasnych sugestii, jakoby Marszałek Sejmu miałby mieć możliwość podjęcia również innych rozstrzygnięć w tym zakresie. RPO podkreślił, że nawet gdyby zignorować uchwałę Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN w sprawie ważności wyborów (do czego skądinąd nie ma żadnych postaw prawnych), to i tak obowiązuje zasada domniemania ważności wyborów. Skoro nie doszło do stwierdzenia nieważności wyborów, to prawo nakazuje więc zwołanie Zgromadzenia Narodowego i odebranie przysięgi od nowo wybranego prezydenta.
Na marginesie kwestii ostatnich wyborów RPO zapowiedział, że przygotowuje raport zawierający postulaty zmian w prawie wyborczych, które miałyby na celu zapobieżenie nieprawidłowościom opisanym przez Misję Obserwacyjną OBWE, takim jak brak transparentności finansowania kampanii przez podmioty trzecie.
Podsumowanie
Podsumowując, Rzecznik Praw Obywatelskich ponownie wypowiedział się przeciwko działaniom i postulatom obecnego rządu prowadzącym do destabilizacji państwa, w tym zwłaszcza godzącym w niezawisłość sędziowską oraz utrudniającym obywatelom obronę ich praw i wolności. Przypomnijmy, że w podobnym tonie Rzecznik wypowiedział się w wywiadzie prasowym udzielonym w kwietniu bieżącego roku. Podkreślił wtedy między innymi korzystny wymiar instytucji skargi nadzwyczajnej, z której sam wielokrotnie korzystał w celu ochrony praw i wolności obywateli, zgłaszających się do niego z prośbą o jej wniesienie, jak również uznał za bezpodstawne i bezprawne zaprzestanie publikowania wyroków TK w Dzienniku Ustaw.
