Trzeci wyrok TK uznający reformę lekcji religii za niekonstytucyjną

  • Trybunał Konstytucyjny wydał dziś wyrok, w którym stwierdził niekonstytucyjność rozporządzenia Ministra Edukacji z 17 stycznia 2025 r. dotyczącego organizacji lekcji religii w szkołach publicznych.
  • To już trzeci wyrok TK w ciągu kilku miesięcy, który blokuje reformy edukacyjne dotyczące nauki religii wprowadzane przez resort Barbary Nowackiej.
  • Wyrok w składzie: prezes TK Bogdan Święczkowski – przewodniczący, sędzia TK Krystyna Pawłowicz – sprawozdawca, sędzia TK Stanisław Piotrowicz, zapadł jednogłośnie, co podkreśla bezdyskusyjny charakter naruszeń proceduralnych stwierdzonych przez Trybunał.

Trybunał Konstytucyjny po raz kolejny uznał za niezgodne z ustawą zasadniczą próby wprowadzenia przez Barbarę Nowacką zmian w organizacji katechezy szkolnej. Sporne rozporządzenie miało wprowadzić od 1 września 2025 r. istotne zmiany w organizacji lekcji religii w szkołach publicznych, w tym, przede wszystkim, ograniczenie liczby godzin religii do jednej tygodniowo. Nie była to jednak pierwsza próba jednoosobowej zmiany zasad organizacji lekcji religii. Wyrok Trybunału był trzecim z serii wyroków stwierdzających niekonstytucyjność rozporządzeń Barbary Nowackiej. Pierwszy wyrok z 27 listopada 2024 r. (sygn. U 10/24) uznał za niekonstytucyjne rozporządzenie z 26 lipca 2024 r. Wyrok z 22 maja 2025 r. (sygn. U 11/24) unieważnił przepisy wykluczające wliczanie oceny z religii do średniej ocen. Dzisiejszy zaś (sygn. U 2/25) doprowadził do pozostawienia w programie zajęć szkolnych lekcji religii w wymiarze dwóch godzin tygodniowo.

Kluczowe argumenty prawne Trybunału

Najważniejszym argumentem, na który powołał się Trybunał, było (po raz kolejny) naruszenie ustawowego trybu wydania rozporządzenia. Zgodnie z art. 12 ust. 2 ustawy o systemie oświaty, minister właściwy do spraw oświaty jest zobowiązany do działania „w porozumieniu z przedstawicielami Kościołów i innych związków wyznaniowych” przy określaniu warunków i sposobu organizowania nauki religii.

TK podkreślił w ustnych motywach rozstrzygnięcia, że Minister Edukacji „arbitralnie ukształtował treść zaskarżonego rozporządzenia”, całkowicie pomijając merytoryczne stanowiska zainteresowanych przedstawicieli kościołów i związków wyznaniowych. Nie chodziło przy tym o zwykłe konsultacje, ale o prawny obowiązek osiągnięcia porozumienia.

Trybunał zwrócił uwagę, że Minister Edukacji „nie zrealizował obowiązku współdziałania w porozumieniu, ignorując zgłoszone przez przedstawicieli kościołów wątpliwości”. Oznacza to, że strona kościelna nie tylko nie została należycie poinformowana o planowanych zmianach, ale także jej zastrzeżenia zostały całkowicie zignorowane.

Kontekst konstytucyjny

Wyrok wpisuje się w szerszy kontekst ochrony konstytucyjnych zasad dotyczących relacji państwa z Kościołami i innymi związkami wyznaniowymi. Trybunał odwołał się do:

• art. 25 ust. 3 Konstytucji – ustanawiającego zasady: autonomii i niezależności Kościoła i państwa (każdego w swoim zakresie) oraz współdziałania państwa ze wspólnotami religijnymi dla dobra człowieka i dobra wspólnego;

• art. 25 ust. 4 Konstytucji – określającego formy regulacji stosunków między Polską a Kościołem katolickim;

• Art. 12 Konkordatu (bilateralnej umowy międzynarodowej) regulującego kwestie nauczania religii.

Znaczenie prawne wyroku

Wyrok ma fundamentalne znaczenie dla ochrony procedur demokratycznych w procesie stanowienia prawa. Trybunał jasno wskazał, że nawet jeśli organ administracji dysponuje kompetencjami do wydania rozporządzenia, musi przestrzegać wszystkich warunków proceduralnych określonych w ustawie. TK potwierdził przy tym, że zasada współdziałania państwa z Kościołami nie ma charakteru deklaratywnego, ale oznacza prawny obowiązek osiągnięcia rzeczywistego porozumienia w sprawach wspólnych. Nie wystarczy więc formalne przeprowadzenie konsultacji, jeśli ich wyniki są ignorowane.

Wyrok potwierdza również konstytucyjnie określone gwarancje autonomii Kościołów i innych związków wyznaniowych – w tym wypadku w sprawach dotyczących pozycji w procesie współdziałania w organizacji nauki religii. Trybunał podkreślił, że kwestie te nie mogą być jednostronnie rozstrzygane przez administrację państwową.

Konsekwencje praktyczne

Wyrok oznacza, że od 1 września 2025 r. nie wejdą w życie planowane zmiany dotyczące organizacji lekcji religii. Szkoły będą musiały nadal organizować naukę religii według dotychczasowych zasad. Nie ma przy tym znaczenia ewentualne nieopublikowanie wyroku w Dzienniku Ustaw, co Instytut wyjaśniał szerzej w niedawno opublikowanej opinii prawnej.

Wyrok stanowi wyraźne ostrzeżenie dla organów administracji, że wszelkie przyszłe zmiany w organizacji nauki religii muszą być poprzedzone rzeczywistym porozumieniem z przedstawicielami Kościołów i innych związków wyznaniowych. TK potwierdził, że zasada współdziałania zapisana w Konstytucji ma charakter prawnie wiążący i nie może być traktowana jako zwykła deklaracja polityczna. Dla ewentualnych przyszłych reform zasad organizacji lekcji religii oznacza to konieczność ścisłego przestrzegania wszystkich wymaganych prawem procedur

– komentuje dr Łukasz Bernaciński z Zarządu Instytutu Ordo Iuris.

Przegląd prywatności
Obserwator Praworządności

Ta strona korzysta z ciasteczek, aby zapewnić Ci najlepszą możliwą obsługę. Informacje o ciasteczkach są przechowywane w przeglądarce i wykonują funkcje takie jak rozpoznawanie Cię po powrocie na naszą stronę internetową i pomaganie naszemu zespołowi w zrozumieniu, które sekcje witryny są dla Ciebie najbardziej interesujące i przydatne.

Niezbędne ciasteczka

Niezbędne ciasteczka powinny być zawsze włączone, abyśmy mogli zapisać twoje preferencje dotyczące ustawień ciasteczek.

Analityka

Ciasteczka te wspomagają mechanizmy analityczne śledzące odwiedzane strony i podejmowane interakcje, śledzące czas spędzony na stronie oraz zwiększające jakość danych funkcji statystycznych. Włączenie tych ciasteczek pomaga nam ulepszać nasze strony internetowe.

Marketing

Ciasteczka te wspomagają śledzenie efektywności naszych kampanii marketingowych. Włączenie tych ciasteczek pomaga nam lepiej dostosowywać nasze kampanie reklamowane do naszych odbiorców.