Niniejszy wpis zawiera fragment raportu „Rok dewastacji państwa prawa”, opublikowanego przez Instytut Ordo Iuris 13 grudnia 2024 r. Z całością raportu można zapoznać się pod adresem https://ordoiuris.pl/wolnosci-obywatelskie/rok-dewastacji-panstwa-prawa-raport-ordo-iuris
Główne tezy
- Jesienią 2015 r., Sejm VII kadencji wybrał 5 sędziów do TK na kadencje, co do których była wątpliwość, czy nie zaczną się one podczas kolejnej kadencji Sejmu. W wypadku dwóch z tych Sędziów Trybunał Konstytucyjny wprost stwierdził, że podstawa prawna ich wyboru była sprzeczna z Konstytucją.
- Obecny rząd stoi na stanowisku, że trzech z tych sędziów zostało wybranych w sposób prawidłowy, w związku z czym to skład TK ukształtowany przez Sejm VIII kadencji miałby być wadliwy, gdyż miałyby się w nim znajdować osoby wybrane na stanowiska, które zostały wcześniej obsadzone.
- Od grudnia 2023 r. obecny rząd publikuje wyroki TK z adnotacją o udziale w składzie orzekającym osób nieuprawnionych. Adnotacje te są zamieszczane bez podstawy prawnej.
- W marcu 2024 r. Sejm podjął uchwałę w sprawie usunięcia skutków kryzysu konstytucyjnego lat 2015-2023 w kontekście działalności Trybunału Konstytucyjnego, w której podważano skuteczność wszystkich działań TK. Od momentu jej podjęcia rząd, łamiąc Konstytucję, przestał w ogóle publikować w dzienniku ustaw orzeczenia TK, bez względu na skład orzekający w danej sprawie,
- Również w marcu tego roku rząd przedstawił pakiet ustaw, przewidujących między innymi stwierdzenie nieważności około 100 wyroków TK oraz wygaszenie kadencji wszystkich sędziów TK. Rozwiązania te zostały jednak zdecydowanie skrytykowane przez m.in. Rzecznika Praw Obywatelskich czy Komisję Wenecką.
1. Geneza sporu o Trybunał Konstytucyjny
Początek kryzysu wokół Trybunału Konstytucyjnego, który trwa do dziś, sięga 2015 r., kiedy to została uchwalona ustawa z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym[1]. Artykuł 137 tej ustawy przewidywał specjalną podstawę prawną do wyboru następców na miejsca sędziów, których kadencje upływały w roku 2015. Co istotne, kadencje wszystkich wybieranych sędziów zaczynałyby się po upłynięciu czteroletniej kadencji Sejmu VII Kadencji (w której większość miała koalicja Platforma Obywatelska-Polskie Stronnictwo Ludowe), liczonej od dnia 8 listopada 2011 r., kiedy to Prezydent RP zwołał jego pierwsze posiedzenie. Kadencje trzech nowo wybranych sędziów miały zacząć się 7 listopada 2015 r.[2], czyli dokładnie pierwszego dnia po upłynięciu kadencji sejmu. Kadencje dwóch kolejnych sędziów miały zaś zacząć się odpowiednio 3 i 9 grudnia[3].
Należy jednak mieć na uwadze, że zgodnie z art. 98 ust. 1 Konstytucji Kadencja Sejmu może być wydłużona ponad ściśle rozumiane cztery lata, gdyż kończy się dopiero w dniu poprzedzającym dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji na pierwsze posiedzenie. Z kolei zgodnie z art. 109 ust. 2 Konstytucji, Pierwsze posiedzenia Sejmu Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje na dzień przypadający w ciągu 30 dni od dnia wyborów, przy czym, według dominującego stanowiska doktryny, nie może ono być zwołane wcześniej niż po upłynięciu czteroletniej kadencji poprzedniego Sejmu. W momencie wyboru sędziów wiadomym więc było, że kadencja dwóch z nich rozpocznie się już z pewnością po upływie 30 dni od wyborów, które zostały wyznaczone przez Prezydenta na 25 października 2015 r.[4]
Ostatecznie Sejm VIII Kadencji (w którym samodzielną większość miała Zjednoczona Prawnica) został zwołany na pierwsze posiedzenie 12 listopada 2015 r.[5] Wkrótce po tym, 25 listopada 2015 r. Sejm przyjął pięć uchwał stwierdzających brak mocy prawnej wcześniejszych uchwał o wyborze sędziów Trybunału Konstytucyjnego[6]. W każdej z uchwał przyjętych przez Sejm zostało napisane, iż „Sejm Rzeczypospolitej Polskiej zwraca się do Prezydenta o powstrzymanie się od odbioru ślubowania od osoby wskazanej w przedmiotowej uchwale”. Dnia 2 grudnia 2015 r. Sejm wybrał pięciu kandydatów na stanowiska sędziów Trybunału Konstytucyjnego[7], zaś następnego dnia Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej przyjął od czterech kandydatów ślubowanie.
Tego samego dnia Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok[8], w którym stwierdził, że art. 137 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym z 2015 r. jest zgodny z ustawą zasadniczą odnośnie sędziów Trybunału, których kadencja upływa 6 listopada 2015 r., zaś jednocześnie jest niezgodny z Konstytucją RP w zakresie w jakim dotyczy sędziów, których kadencja upływa odpowiednio 2 i 8 grudnia 2015 r. Trybunał Konstytucyjny oparł swoje rozumowanie na stanowisku, w myśl którego „z art. 194 ust. 1 Konstytucji wynika obowiązek wyboru sędziego Trybunału przez Sejm tej kadencji, w trakcie której zostało opróżnione stanowisko sędziego Trybunału.” Trybunał podkreślił, że „Wybór sędziego Trybunału nie może zostać dokonany niejako z góry (przed czasem) w stosunku do stanowisk sędziowskich, które zostaną zwolnione dopiero w trakcie kadencji przyszłego Sejmu. Sprowadzając rzecz ad absurdum, mechanizm przewidziany w art. 137 ustawy o TK mógłby zostać wykorzystany nie tylko w wypadku sędziów Trybunału, których kadencja upłynęła w 2015 r., lecz także do tych stanowisk, które zostaną opróżnione w kolejnych latach. Byłby to niebezpieczny precedens.”
Ostatecznie tak prezydent, jak i Sejm VIII kadencji, również po wyroku TK z 3 grudnia 2015 r., trwali przy stanowisku wyrażonym w uchwałach z 25 listopada, w myśl których wszystkie nominacje sędziów do TK dokonane przez Sejm w październiku na podstawie art. 137 ówczesnej ustawy o TK są nieważne. Od żadnego z tych sędziów prezydent nie przyjął nominacji, i w konsekwencji nie zostali oni dopuszczeni do orzekania.
2. Ogłaszanie wyroków Trybunału Konstytucyjnego w Dzienniku Ustaw z adnotacją o niezgodności jego składu z art. 6 EKPC
Spór o Trybunał Konstytucyjny wkroczył w nową fazę po wyborach z 15 października 2023 r., w tym zwłaszcza po powołaniu 13 grudnia rządu Donalda Tuska. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, które zostały wydane z udziałem sędziów powołanych na kadencje rozpoczynające się 7 listopada 2015 r. były publikowane od 18 grudnia 2023 r. w Dzienniku Ustaw z adnotacją „Zgodnie z wyrokami Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach: Xero Flor w Polsce Sp. z o.o. p. Polsce z dn. 7.05.2021 r., skarga nr 4907/18; Wałęsa p. Polsce z dn. 23.11.2023 r., skarga nr 50849/21; M.L. p. Polsce z dn. 14.12.2023 r., skarga nr 40119/21, Trybunał Konstytucyjny jest pozbawiony cech trybunału powołanego ustawą, gdy w jego składzie zasiada osoba nieuprawniona. Zgodnie z tymi orzeczeniami, publikowany wyrok wydany został w składzie ustalonym z naruszeniem podstawowej zasady mającej zastosowanie do wyboru sędziów Trybunału Konstytucyjnego i w konsekwencji naruszającym istotę prawa do sądu ustanowionego na mocy ustawy”.
Konieczne jest podkreślenie, że w porządku prawnym obowiązuje ustawa o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych[9], która określa zasady i tryb ogłaszania owych aktów. Ustawa ta nie upoważnia organu wydającego dziennik urzędowy do zamieszczania jakichkolwiek adnotacji. Brak jest podstawy prawnej dla takiej aktywności organu, który tym samym narusza zasadę legalizmu, o której mowa w art. 7 Konstytucji. Wobec powyższego należy uznać, że umieszczenie adnotacji nie wywołuje żadnych skutków prawnych.
Skoro więc doszło do ogłoszenia danego wyroku w publikatorze urzędowym, to zgodnie z art. 190 Konstytucji orzeczenie weszło w życie z dniem ogłoszenia i zyskało moc powszechnie obowiązującą oraz przymiot ostateczności. Podważanie tych skutków przez rząd powoduje chaos na czym najbardziej cierpią obywatele.
Wskazywanie przez władzę wykonawczą, które wyroki Trybunału Konstytucyjnego należy uwzględniać przy orzekaniu jest działaniem bezprecedensowym. Takie zachowanie należy ocenić jednoznacznie negatywnie, a wręcz uznać na próbę wywierania nacisku na władzę sądowniczą przez władzę wykonawczą, co przeczy wyrażonej w Konstytucji RP zasadzie trójpodziału władzy.
3. Uchwała Sejmu podważająca status sędziów Trybunału Konstytucyjnego
Dnia 6 marca 2024 r. Sejm X kadencji podjął uchwałę w sprawie usunięcia skutków kryzysu konstytucyjnego lat 2015-2023 w kontekście działalności Trybunału Konstytucyjnego[10]. Organ ten stwierdził, że uchwały Sejmu VIII kadencji – odpowiednio dotyczące stwierdzenia nieważności uchwał Sejmu VII kadencji w przedmiocie wyboru sędziów Trybunału Konstytucyjnego, a także wyborów sędziów Trybunału Konstytucyjnego w miejsce uprzednio wybranych, podjęte zostały „z rażącym naruszeniem prawa, w tym Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, a tym samym są pozbawione mocy prawnej i nie wywołały skutków prawnych w nich przewidzianych”. Mając to na uwadze, Sejm stwierdził, iż „uwzględnienie w działalności organu władzy publicznej rozstrzygnięć Trybunału Konstytucyjnego wydanych z naruszeniem prawa może zostać uznane za naruszenie zasady legalizmu przez ten organ”.
W omawianej uchwale Sejm stwierdził również, że Prezes Trybunału Konstytucyjnego Julia Przyłębska została wadliwie wybrana, a nawet jeśli przyjąć do wiadomości ów fakt powołania, to sześcioletnia kadencja Prezes upłynęła 21 grudnia 2022 r. Co więcej, Sejm zaaprobował kwestionowanie decyzji Prezes Trybunału Konstytucyjnego wskazując, że „W konsekwencji wszystkie decyzje proceduralne w zakresie kierowania pracami Trybunału Konstytucyjnego, a zwłaszcza wyznaczenie składów orzekających, podejmowane przez Julię Przyłębską mogą być podważane”. Nadto Sejm wyraził stanowisko, że skala naruszeń obowiązującego prawa „uniemożliwia temu organowi wykonywanie ustrojowych zadań w zakresie kontroli konstytucyjności prawa, w tym ochrony praw człowieka i obywatela”. Taka sytuacja w ocenie Sejmu wymaga „ponownej kreacji sądu konstytucyjnego, zgodnie z konstytucyjnymi zasadami oraz przy uwzględnieniu głosu wszystkich sił politycznych szanujących porządek konstytucyjny”. W stosunku zaś do sędziów sądu konstytucyjnego Sejm skierował apel o rezygnację z piastowanych stanowisk i „przyłączenie się do procesu demokratycznych przemian”.
Powyższa uchwała nie wywołuje oczywiście żadnych skutków prawnych. Sejm nie posiada kompetencji do skrócenia lub wygaszenia kadencji sędziego TK, ani weryfikacji wyboru wcześniej wybranego sędziego Trybunału Konstytucyjnego, o ile osoba wybrana objęła stanowisko. Sejm nie jest władny również do stwierdzenia nieważności orzeczenia sądu konstytucyjnego.
Uchwałę podjętą przez Sejm należy więc uznać jedynie za deklarację polityczną. Pomimo to nie należy nad nią przejść obojętnie, gdyż może stanowić ona istotne zagrożenie dla porządku prawnego w Polsce, zwłaszcza w tym aspekcie, w którym wzywa inne organy de facto do łamania Konstytucji, poprzez ignorowanie wyroków TK, mimo ich ostatecznego i powszechnie obowiązującego charakteru. Może być to też kolejny przejaw łamania przez obecny rząd gwarancji niezawisłości sędziowskiej poprzez próbę wpływania na rozpatrywanie spraw.
Co jednak szczególnie karygodne, to to, że od przyjęcia uchwały rząd przestał w ogóle publikować wyroki TK, niezależnie od tego, czy w składzie orzekającym zasiadali sędziowie, których okoliczności powołania były kwestionowane przez obecny rząd, czy nie[11]. Mimo apeli prezes TK do przedstawicieli Rządowego Centrum Legislacji[12]. stan ten utrzymuje się do dziś (grudzień 2024 r.). Nie podważa to jednak skuteczności wyroków, gdyż ta przysługuje od chwili wydania, czyli ogłoszenia w sali rozpraw. Stanowisko takie wyraził również TK w wyroku z 9 marca 2016 r.[13], notabene wydanym w okresie ostrego sporu między TK a ówczesnym rządem, dotyczącego między innymi niepublikowania wyroków TK.
4. Rządowe projekty ustaw dotyczące Trybunału Konstytucyjnego
Dnia 4 marca 2024 r. Ministerstwo Sprawiedliwości przedstawiło tzw. pakiet rozwiązań uzdrawiających Trybunał Konstytucyjny[14] obejmujący:
projekt ustawy – Przepisów wprowadzających ustawę o Trybunale Konstytucyjnym – formalnie zgłoszony przez grupę posłów (druk sejmowy nr 254)[15];
projekt nowej ustawy o Trybunale Konstytucyjnym – formalnie zgłoszony przez grupę posłów (druk sejmowy nr 253) [16];
projekt ustawy o zmianie Konstytucji RP – w praktyce zgłoszony przez grupę senatorów (druk senacki nr 55)[17].
Oba projekty sejmowe zostały uchwalone jako ustawy przez Sejm 13 września 2024 r. Prezydent skierował je jednak 7 października do Trybunału Konstytucyjnego w ramach kontroli prewencyjnej[18]. Trybunał początkowo miał je obie rozpatrzeć wspólnie pod połączoną sygnaturą Kp 3/24 9 grudnia[19], sprawa jednak została w ostatniej chwili zdjęta z wokandy.
4.1. Projekt ustawy – Przepisów wprowadzających ustawę o Trybunale Konstytucyjnym
Istotą tego projektu jest:
1) stwierdzenie nieważności około 100 wyroków TK wydanych w składach z udziałem sędziów wybranych na kadencje rozpoczęte 7 listopada 2015 r.;
uznanie za niebyłe powołań na stanowiska Prezesa TK (funkcję tę w momecnie tak złożenia, jak i przyjęcia ustawy pełniła Julia Przyłębska, której kadencja upłynęła 9 grudnia 2024 r.) i Wiceprezesa TK (aktualnie stanowisko to jest nieobsadzone, ale 21 lipca 2023 r. Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK podjęło uchwałę o przedstawieniu Prezydentowi RP kandydatur Bartłomieja Sochańskiego oraz Jakuba Steliny, która po dziś nie została rozpatrzona);
wygaszenie stosunków pracy pracowników zreorganizowanej Kancelarii Trybunału, z wyjątkiem tych uznaniowo wskazanych przez jej Szefa.
Projekt był przedmiotem krytyki m.in. ze strony Rzecznika Praw Obywatelskich[20], Biura Studiów i Analiz Sądu Najwyższego[21], a także niektórych ekspertów takich jak dr Marcin Szwed z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka[22].
Rzecznik Praw Obywatelskich zdecydowanie negatywnie ocenił ustawowe stwierdzenie nieważności wyroków z udziałem osób nieuprawnionych. W ocenie RPO wykluczone jest ustawowe unieważnianie czy stwierdzanie nieistnienia orzeczeń czy grupy orzeczeń sądów lub trybunałów jako sprzeczne z zasadą ostateczności orzeczeń TK (art. 190 ust. 1 Konstytucji), zasadą legalizmu (art. 7 Konstytucji), zasadą odrębności i niezależności władzy sądowniczej od władzy ustawodawczej (art. 10 i art. 173 Konstytucji) oraz z wywodzonymi z zasady państwa prawnego zasadami bezpieczeństwa obrotu prawnego, zaufania obywatela do państwa i niedziałania prawa wstecz (art. 2 Konstytucji).
Zdaniem Rzecznika uznanie, że w pewnych okolicznościach parlamentowi wolno wyodrębnić grupę rozstrzygnięć TK i uznać, że nie są one „orzeczeniami” w rozumieniu Konstytucji stworzy na przyszłość niebezpieczny precedens, który może być wykorzystany w innych okolicznościach przez aktualną w danym czasie większość polityczną.
Zdaniem RPO optymalnym rozwiązaniem i jednocześnie dopuszczalnym konstytucyjnie, byłoby umożliwienie samemu Trybunałowi Konstytucyjnemu – działającemu w prawidłowym składzie – wznowienia postępowania w sprawach rozstrzygniętych przez nieprawidłowe składy TK.
Z kolei dr Marcin Szwed, dodatkowo podniósł, że projekt nie określa skutków „stwierdzenia nieważności” wyroków TK (nie przesądzając chociażby, czy prowadzić to będzie do wskrzeszenia uchylonych przepisów)”, co „stwarza zagrożenie dla pewności prawa”[23].
Z kolei art. 11 ust. 1 projektu przewiduje przejęcie obowiązków Prezesa TK przez sędziego TK o najdłuższym stażu w Trybunale z dniem wejścia w życie ustawy (ust. 1) oraz przeprowadzenie powołania nowego Prezesa TK i nowego Wiceprezesa TK w terminie 6 miesięcy od wejścia w życie ustawy (ust. 2). Biuro Studiów i Analiz SN zwraca uwagę, że skutkiem tego rozwiązania będzie kwestionowanie prezesury następcy Julii Przyłębskiej (wybranego na to stanowisko 9 grudnia 2024 r. Bogdana Święczkowskiego), nawet jeśli zostanie on powołany z pełnym poszanowaniem prawa. To samo dotyczy wyboru na obecnie wakujące stanowisku Wiceprezesa TK. W ocenie RPO uznanie za niebyłe powołań na stanowiska Prezesa i Wiceprezesa TK będzie stanowiło oczywiste naruszenie zasady legalizmu (art. 7 Konstytucji) oraz kompetencji Zgromadzenia Ogólnego Sędziów TK i Prezydenta RP do obsadzania tych stanowisk (art. 194 ust. 2 Konstytucji). Biuro Studiów i Analiz SN dodatkowo wskazuje także na niezgodność tego rozwiązania z zasadą odrębności i niezależności władzy sądowniczej (art. 173 Konstytucji).
Z negatywną oceną RPO, BSiA SN oraz dr Szweda spotkała się także propozycja ustawowego wygaszenia stosunków pracy wszystkim pracownikom personelu urzędniczego Trybunału tj. Kancelarii TK i Biura Służby Prawnej TK. W ocenie RPO takie rozwiązanie jest niezgodne z zasadą ochrony pracy (art. 24 Konstytucji) oraz prawem obywateli do dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach (art. 60 Konstytucji). Rzecznik podkreśla, że co do zasady reorganizacja kadrowa urzędu państwowego nie jest wykluczona, jednak musi opierać się na założeniu, że wartość każdego pracownika powinna być oceniana indywidualnie, na podstawie precyzyjnych kryteriów, z zapewnieniem odpowiednich gwarancji odwołania do sądu Na niezgodność tego rozwiązania z art. 24 i art. 60 Konstytucji wskazują także Biuro Studiów i Analiz SN oraz dr Szwed z HFPC. W ocenie BSiA SN omawiana propozycja „narusza liczne standardy (w tym również międzynarodowe) ochrony prawnej należnej pracownikom oraz elementarne zasady współżycia społecznego.”. Z kolei dr Szwed zwraca uwagę, że „projektodawcy nie przedstawili żadnych przekonujących argumentów, które mogłyby uzasadnić wprowadzenie tak niekorzystnych dla pracowników rozwiązań.”.
4.2. Projekt nowej ustawy o TK
W przeciwieństwie do projektu przepisów wprowadzających, sam projekt nowej ustawy o TK nie wzbudził zasadniczych zastrzeżeń. Uwagi krytyczne – zgłaszane m.in. przez RPO[24] , KIRP[25] i ekspertów-autorów opinii na zlecenie sejmowego Biura Ekspertyz i Oceny Skutków Regulacji[26] – dotyczyły głównie detali, choć niektóre z nich mają istotne znaczenie.
Rzecznik Praw Oobywatelskich zwraca uwagę, że projekt wymaga pewnych poprawek, ponieważ część przepisów zawiera luki, niektóre są wątpliwe z punktu widzenia zgodności z Konstytucją, a część powtarza wcześniejsze rozwiązania, nie uwzględniając doświadczeń ustrojowych związanych z funkcjonowaniem Trybunału w latach 2015– 2024 (takich jak odmowa odebrania ślubowania od sędziów TK, wstrzymywanie publikacji orzeczeń TK czy nadużywanie instytucji postanowień zabezpieczających).
Rzecznik wyraża też wątpliwość co do celowości utrzymania wymogu składania przez sędziów TK ślubowania wobec Prezydenta RP. Konstytucja nie wymaga, aby sędzia TK wybrany przez Sejm składał ślubowanie przed jakimkolwiek organem i – tym bardziej – aby od tej czynności zależało nawiązanie stosunku służbowego i objęcie urzędu przez sędziego. Z punktu widzenia art. 194 ust. 1 Konstytucji do skutecznego wyboru sędziego TK wystarczy uchwała Sejmu. Wprowadzanie na poziomie ustawy kolejnego etapu procedury wyborczej, przyznającej innemu niż Sejm organowi państwa kompetencję, która może skutkować zablokowaniem objęcia urzędu przez sędziego TK, byłoby niezgodne ze wskazanym przepisem konstytucyjnym.
W ocenie RPO projekt też niepotrzebnie przyznaje Prokuratorowi Generalnemu i Prezydentowi RP kompetencję do inicjowania postępowania dyscyplinarnego wobec sędziów TK, wskazując, że podobne rozwiązanie zostało uznane za niezgodne z zasadą niezawisłości sędziów TK (art. 195 ust. 1 Konstytucji) w wyroku TK z 9 marca 2016 r., K 47/15.
Rzecznik krytycznie ocenił też rozszerzenie wstępnej kontroli na pytania prawne sądów i wnioski organów władzy publicznej takich jak Pierwszy Prezes SN, Prezes NSA, Prokurator Generalny, KRS, Prezes NIK czy RPO. W konsekwencji Trybunał w jednoosobowym składzie będzie mógł uznać pytanie prawne lub wniosek za „oczywiście bezzasadny” bez pogłębionej analizy i bez przekazania go do powiększonego składu orzekającego. W ocenie RPO takie podmioty powinny korzystać – tak jak jest w obecnym stanie prawnym – ze swoistego „domniemania profesjonalizmu”.
4.3. Projekt ustawy o zmianie Konstytucji RP
Istotą projektu ustawy o zmianie Konstytucji RP jest wygaszenie kadencji aktualnym sędziom Trybunału Konstytucyjnego i wybór nowego składu przez Sejm w jednym z dwóch trybów: większością 3/5 głosów, a w razie niepowodzenia, bezwzględną większością głosów (art. 2 i 3 projektu). Projekt ten cały czas znajduje się na etapie I czytania w Senacie, a prace nad nim ostatni raz miały miejsce 23 lipca.
Wydaje się, że zaproponowane w nim rozwiązanie, polegające na rozwiązaniu sporu o TK poprzez zmianę Konstytucji, zasługiwałoby na akceptację z punktu widzenia praworządności. Z drugiej jednak strony Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego wyraziła wątpliwość, czy przepisy przejściowe ustawy o zmianie konstytucji mogą stanowić, jak przewiduje projekt, samodzielną podstawę do wygaszenia kadencji sędziów TK i wybory ich następców[27]. Wskazała również słusznie, że projekt w taki sam sposób traktuje osoby, prawidłowość wyboru których nie jest przez nikogo w żaden sposób podważana – co więcej, zdecydowana większość sędziów, których kadencje miałyby być skrócone, należy właśnie do tej grupy. Wreszcie Prezes podniosła, że wybór wszystkich 15 sędziów w tym samym momencie byłby sytuacją bezprecedensową w historii III Rzeczypospolitej.
4.4. Stanowisko Komisji Weneckiej
Podczas 141. sesji plenarnej, która miała miejsce 6 i 7 grudnia 2024 r., Komisja Wenecka przyjęła opinię w sprawie proponowanych przez polski rząd zmian dotyczących Trybunału Konstytucyjnego[28]. Przede wszystkim Komisja Wenecka stwierdziła, że wygaszenie kadencji wszystkich sędziów TK byłoby niedopuszczalne, jako naruszające gwarancje nieusuwalności sędziowskiej.
Ponadto Komisja stanęła na stanowisku, że wszystkie wyroki wydane przez TK od marca bieżącego roku powinny być opublikowane przez rząd. Komisja zarazem uznała za dopuszczalną praktykę umieszczania przy wyrokach adnotacji, o których mowa była wyżej. Opinia Komisji Weneckiej w tym zakresie (podobnie jak analogiczne opinie wydane odnośnie do KRS[29]) nie są wiążące prawnie.
5. Podsumowanie
Obecny obóz rządzący nie tylko odpowiada za wywołanie kryzysu wokół Trybunału Konstytucyjnego, poprzez wybranie jesienią 2015 r. dwóch sędziów TK w sposób jednoznacznie sprzeczny z Konstytucją oraz próbę wyboru trzech kolejnych w sposób sprzeczny jeśli nie z Konstytucją, to na pewno z dobrymi praktykami parlamentarnymi, ale również za jego znaczące pogłębienie po ponownym objęciu władzy w grudniu 2023 r. Szereg z podejmowanych przezeń działań, na czele z umieszczaniem adnotacji przy wyrokach TK czy zaprzestaniem w ogóle ich publikowania od marca 2024 r., cechuje brak jakiejkolwiek podstawy prawnej, przez co mogą być one uznane za poważny delikt konstytucyjny.
Na szczególne potępienie zasługuje zwłaszcza decyzja o wstrzymaniu publikowania jakichkolwiek orzeczeń Trybunału. Jakkolwiek, jeśli uznać wiążący charakter samego ogłoszenia wyroków TK, nie powinna ona uniemożliwić obywatelom dochodzenia swoich konstytucyjnych praw i wolności, to niewątpliwie znacznie je ona utrudnia, poprzez obniżenie poziomu pewności prawa.
Podobnie jak w wypadku KRS, również proponowane przez rząd radykalne działania ustawowe, takie jak uznanie z mocy prawa za nieważne wszystkich wyroków TK wydanych przez sędziów, których status rząd kwestionuje, czy wygaszenie kadencji wszystkich członków TK, budzą wątpliwości w świetle europejskich standardów praworządności. Jest wielce wymowne, że rząd, podkreślający wartości takie jak niezawisłość sędziowska czy trójpodział władzy, również w tym aspekcie proponuje rozwiązania oparte o działania władzy ustawodawczej, bez poszanowania prawa do sądu.
Ta swoista hipokryzja rządu przejawia się również w podejmowaniu dokładnie tych samych działań, za które najgoręcej krytykował poprzedników. Najbardziej jaskrawym tego przejawem jest niepublikowanie wyroków TK, czyli dokładnie takie samo działanie, jak zarzucane obozowi rządzącemu podczas Sejmu VIII Kadencji.
Za szczególnie wymowny fakt można uznać również to, że dążąc do uchwalenia nominacji na stanowiska do TK przed wyborami w 2015 r., ówczesna większość sejmowa jako główny powód podawała dążenie do zachowania ciągłości prac TK w piętnastoosobowym składzie, co miałoby być niemożliwe w wypadku dokonania wyboru sędziów przez Sejm kolejnej kadencji. Tymczasem, gdy na początku grudnia obecnego roku zakończyły się dziewięcioletnie kadencje trzech sędziów TK, wybranych przez Sejm VIII kadencji, to obecna większość sejmowa zadeklarowała, że nie zamierza zgłaszać kandydatów na zwolnione stanowiska[30]. Można więc odnieść wrażenie, że w sporze tym bynajmniej nie chodzi o sprawność prac Trybunału, a może i nigdy nie chodziło.
Jędrzej Jabłoński, Magdalena Lis
[1] Dz.U. z 2015 r. poz. 1064.
[2] Zob. Uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 października 2015 r. w sprawie wyboru sędziego Trybunału Konstytucyjnego, M.P. 2015 poz. 1038, 1039 i 1040.
[3] Zob. Uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 października 2015 r. w sprawie wyboru sędziego Trybunału Konstytucyjnego, M.P. 2015 poz. 1041 i 1042.
[4] Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 lipca 2015 r. w sprawie zarządzenia wyborów do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. z 2015 r. poz. 1017.
[5] Pierwsze posiedzenia Sejmu i Senatu 12 listopada, 05 listopada 2015 r., https://www.prezydent.pl/aktualnosci/wydarzenia/pierwsze-posiedzenia-sejmu-i-senatu-12-listopada,52, dostęp 5.12.2024 r.
[6] Uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 listopada 2015 r. w sprawie stwierdzenia braku mocy prawnej uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 października 2015 r., w sprawie wyboru sędziego Trybunału Konstytucyjnego opublikowanej w Monitorze Polskim z 23 października 2015 r. poz. 1038-1042, M.P. z 2015 r. poz. 1131-1135.
[7] Uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 grudnia 2015 r. w sprawie wyboru sędziego Trybunału Konstytucyjnego, M.P. z 2015 r., poz. 1182-1186.
[8] Sygn. akt K 34/15, OTK ZU 11A/2015, poz. 185, https://ipo.trybunal.gov.pl/ipo/Sprawa?&pokaz=dokumenty&sygnatura=K%2034/15, dostęp 5.12.2024 r.
[9] Ustawa z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz. U. z 2019 r., poz. 1461).
[10] Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 marca 2024 r. w sprawie usunięcia skutków kryzysu konstytucyjnego lat 2015-2023 w kontekście działalności Trybunału Konstytucyjnego (M.P. z 2024, poz. 198).
[11] Grzegorz Sroczyński, Sędzia „nieistniejący”, ale wyrok „istniejący”. Jak rząd pogłębia chaos w sądach [Wywiady Sroczyńskiego], 09. Października 2024 r., https://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/7,114884,31369638,sedzia-nieistniejacy-ale-wyrok-istniejacy-jak-rzad-poglebia.html dostęp 9 grudnia 2024 r.
[12] Rząd nie publikuje wyroków TK. „Naruszenie przepisów Konstytucji RP”, 21 sierpnia 2024 r., https://dorzeczy.pl/kraj/624720/przylebska-napisala-do-knapinskiej-czemu-rzad-nie-publikuje-wyrokow-tk.html, dostęp 9 grudnia 2024 r.
[13] Sygn. akt K 47/15, OTK ZU A/2018, poz. 31
[14] Komunikat prasowy Ministerstwa Sprawiedliwości: https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/pakiet-rozwiazan-uzdrawiajacych-trybunal-konstytucyjny, dostęp: 8 maja 2024 r.
[15] https://www.sejm.gov.pl/sejm10.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=254, dostęp 9 grudnia 2024 r.
[16] https://www.sejm.gov.pl/sejm10.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=253, dostęp 9 grudnia 2024 r.
[17] https://www.senat.gov.pl/prace/proces-legislacyjny-w-senacie/inicjatywy-ustawodawcze/inicjatywa,243.html, dostęp 9.12.2024 r.
[18] Dwie ustawy do TK w trybie kontroli prewencyjnej, 7 października 2024 r. https://www.prezydent.pl/aktualnosci/wydarzenia/dwa-wnioski-do-tk-w-trybie-kontroli-prewencyjnej,92504, dostęp 9.12.2024 r.
[19] Komunikat: Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym, Kp 3/24, https://trybunal.gov.pl/postepowanie-i-orzeczenia/komunikaty-prasowe/komunikaty-przed/art/ustawa-o-trybunale-konstytucyjnym-2, dostęp 9.12.2024 r.
[20] Opinia RPO dot. projektu ustawy – przepisy wprowadzające ustawę o Trybunale Konstytucyjnym (druk sejmowy nr 254, https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/202404/Do_Sejmu_TK_projekt_opinia_22_04_2024.pdf (dostęp: 8 maja 2024 r).
[21] Opinia BSiA SN dotycząca poselskiego projektu ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę o Trybunale Konstytucyjnym, https://orka.sejm.gov.pl/Druki10ka.nsf/0/C27826D353DAB67CC1258B0A00538E4A/%24File/254-007.pdf (dostęp: 8 maja 2024 r).
[22] Opinia M. Szweda na temat zgodności z Konstytucją poselskiego projektu ustawy Przepisy wprowadzające ustawę o Trybunale Konstytucyjnym (druk nr 254), na zlecenie Biura Ekspertyz i Oceny Skutków Regulacji Sejmu RP, https://orka.sejm.gov.pl/rexdomk10.nsf/0/4B2B203E05CCF039C1258AEB0036BE3E/%24File/i659-24A_MS.pdf (dostęp: 8 maja 2024 r).
[23] Opinia RPO, op. cit., s. 18.
[24] Opinia RPO dot. poselskiego projektu ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (druk sejmowy nr 253), https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/2024-04/Do_Sejmu_TK_ustawa_projekt_opinia_25_04_2024.pdf (dostęp: 8 maja 2024 r), dalej: Opinia RPO (2)
[25] Opinia Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji Krajowej Rady Radców Prawnych w sprawie poselskiego projektu ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, https://orka.sejm.gov.pl/Druki10ka.nsf/0/D861FE8A99ADB0D0C1258B010039E4B1/%24File/253-001.pdf (dostęp: 8 maja 2024 r).
[26] Zob. listę: https://www.sejm.gov.pl/sejm10.nsf/opinieBEOS.xsp?nr=253 (dostęp: 8 maja 2024 r).
[27] Opinia dotycząca projektu Warszawa ustawy o zmianie Konstytucji RP (druk senacki nr 55), 16 maja 2024 r. znak: BSA III.021.12.2024. https://www.senat.gov.pl/download/gfx/senat/pl/senatinicjatywypliki/2124/4/055_sn.pdf dostęp 9.12.2024 r.
[28] Na tę chwilę opinia ta nie została opublikowana, jej główne tezy zostały jednak przywołane w doniesieniach medialnych – zob. np. Jest opinia Komisji Weneckiej w sprawie Trybunału Konstytucyjnego. „Niedopuszczalne”, Polska Agencja Prasowa, 6 grudnia 2024, https://wiadomosci.onet.pl/kraj/komisja-wenecka-donald-tusk-powinien-publikowac-wyroki-trybunaly-konstytucyjnego/jx7jb1k dostep 9.12.2024 r.
[29] Zob. rozdział na temat KRS.
[30] Będzie dodatkowy termin na zgłaszanie kandydatów do TK. „Żeby formalności zostały dopełnione”, 19 listopada 2024 r., https://www.bankier.pl/wiadomosc/Bedzie-dodatkowy-termin-na-zglaszanie-kandydatow-do-TK-Zeby-formalnosci-zostaly-dopelnione-8847578.html, dostęp 9.12.2024 r.
Źródło ilustracji: Adobe Stock.
