Niniejszy wpis zawiera fragment raportu „Rok dewastacji państwa prawa”, opublikowanego przez Instytut Ordo Iuris 13 grudnia 2024 r. Z całością raportu można zapoznać się pod adresem https://ordoiuris.pl/wolnosci-obywatelskie/rok-dewastacji-panstwa-prawa-raport-ordo-iuris

Główne tezy:

• Artykuł 57 Konstytucji RP gwarantuje każdemu wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich.
• Działania polityków obozu sprawującego w Polsce władzę od 13 grudnia 2023 r., czyli przede wszystkim Adama Bodnara, Mariusza Frankowskiego, Tomasza Siemoniaka i Rafała Trzaskowskiego – czy to podejmowane osobiście, czy to przez podległych im funkcjonariuszy – przez długie miesiące zmierzały ku temu, by konstytucyjna wolność zgromadzeń została bezpodstawnie ograniczona wobec organizatorów i uczestników największej polskiej manifestacji patriotycznej XXI wieku, jaką jest Marsz Niepodległości.
• Działania te były zbieżne z postulatami formułowanymi pod adresem Marszu przez Adama Bodnara w czasach, gdy pełnił jeszcze urząd Rzecznika Praw Obywatelskich.
• Wolność zgromadzeń i wolność zrzeszania się w Polsce po 13 grudnia 2023 r. nie są gwarantowane domyślnie, jak wynikałoby to z Konstytucji, lecz wybiórczo, a podmioty, które ideowo nie zgadzają się z przedstawicielami obozu rządzącego, bywają zmuszane do podejmowania wielomiesięcznej walki w celu zagwarantowania sobie tych wolności.

1. „Marsz Niepodległości” – największa polska manifestacja patriotyczna XXI wieku

Ta największa polska manifestacja patriotyczna XXI wieku odbywa się co roku w Warszawie w dniu 11 listopada – Narodowe Święto Niepodległości, upamiętniające rocznicę zakończenia I wojny światowej w Europie, a zarazem kulminacji procesu odzyskiwania przez Polskę niepodległości po 123 latach zaborów. Pierwsza tego typu demonstracja rocznicowa, miała miejsce 11 listopada 2006 r. Od roku 2010, po katastrofie smoleńskiej i zaangażowaniu w jego organizację znacznie większej liczby podmiotów patriotycznych i prawicowych, stał się on demonstracją o charakterze masowym, na której pojawia się od kilkudziesięciu tysięcy do kilkuset tysięcy uczestników, nierzadko wybierających się tam całymi rodzinami.

2. Wznowienie po 7 latach postępowania przeciwko organizatorom Marszowi
Niepodległości z 2017 r.

Marsz Niepodległości odbył się także 11 listopada 2017 roku, w 99. rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości. Trzy dni później, 14 listopada, Adam Bodnar jako ówczesny Rzecznik Praw Obywatelskich zareagował na marsz[1], wystosowując pismo do Prokuratora Okręgowego w Warszawie, w którym stwierdził, że na Marszu Niepodległości pojawiły się rzekomo „hasła i symbole o charakterze rasistowskim, prezentowane w toku zgromadzenia przez niektórych jego uczestników”[2], co jego zdaniem mogło wypełniać znamiona przestępstwa z art. 256 § 1 Kodeksu karnego[3], w związku z czym zażądał przedłożenia informacji o stanie sprawy prowadzonej przez prokuraturę, zgodnie z art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich[4]. Z analogicznym zapytaniem ówczesny RPO zwrócił się do Komendanta Stołecznego Policji[5]. 26 kwietnia 2018 r. RPO poinformował z kolei, że „prokuratura powołała biegłego, który ma wydać opinię dotyczącą ustalenia pełnego i rzeczywistego znaczenia prezentowanych podczas Marszu Niepodległości symboli i haseł oraz ich ewentualnego związku z faszyzmem lub innym totalitarnym ustrojem państwa, przy uwzględnieniu kontekstu, miejsca i czasu ich prezentowania”[6]. W czerwcu 2018 r. RPO przekazał także, że „w odpowiedzi na wniosek RPO ws. wyciągnięcia konsekwencji wobec funkcjonariuszy, komendant główny odpisał 25 maja 2018 r., że podległe mu służby dokonały stosownych ustaleń i analiz. Wynika z nich, że reakcja policji w zakresie działań wobec uczestników Marszu Niepodległości była zgodna z przyjętą taktyką, wynikającą z zaplanowanych działań”[7]. Postanowieniem Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Warszawie z dnia 20 grudnia 2019 r. (sygn. akt PO I Ds.292.2017) umorzono śledztwo w tej sprawie, jednak RPO złożył zażalenie na to postanowienie[8].

Po czterech kolejnych latach Adam Bodnar, już jako Prokurator Generalny, 14 maja 2024 r. ogłosił, że „zlecił między innymi przeprowadzenie badania zasadności decyzji merytorycznych podjętych w kilkudziesięciu sprawach dotyczących możliwości popełnienia przestępstw na szkodę i przez uczestników marszów organizowanych przez organizacje społecznie aktywne w latach 2016 – 2023. Badanie dotyczyło m.in. marszów organizowanych przez Komitet Obrony Demokracji czy Ogólnopolski Strajk Kobiet, ale także Marszu Niepodległości z 2017 roku. […] Niezasadność decyzji o umorzeniu postępowania, a także błędy w zakresie rzetelnego przeprowadzenia postępowania stwierdzono również w umorzonej sprawie dotyczącej publicznego propagowania totalitarnego ustroju państwa przez organizatora i uczestników Marszu Niepodległości w 2017 r.”[9]. 21 maja Stowarzyszenie „Marsz Niepodległości” wydało oświadczenie, w którym stwierdziło, że „decyzja Adama Bodnara jest skandaliczna i motywowana niechęcią do przejawów polskości i patriotyzmu, tak obcych obecnemu liberalno-lewicowemu rządowi”, a „wznowienie postępowania jest bezzasadne”, ponieważ zarówno organizatorowi Marszu Niepodległości, jak i jego uczestnikom „obce są koncepcje ustroju totalitarnego.”[10].

3. Przeszukania i siłowe wejście do siedziby organizatorów Marszu Niepodległości z 2018 r. – naruszenie art. 224 Kodeksu postępowania karnego

Również po Marszu Niepodległości w 2018 r. Adam Bodnar jako RPO skupiał się głównie na doszukiwaniu się za wszelką cenę i eksponowaniu marginalnych incydentów, które w rzeczywistości nie rzutowały na całokształt kilkusettysięcznego przemarszu. 13 listopada pytał, „jakie kroki prewencyjne podjęto, by uniemożliwić udział w marszu osób związanych z organizacjami propagującymi totalitarny ustrój państwa i głoszącymi nienawiść z powodów etnicznych, rasowych czy wyznaniowym”[11]. Prokuratura Okręgowa w Warszawie wszczęła w tej sprawie śledztwo 4 stycznia 2019 r.[12], jednak 14 maja 2020 r. zostało ono umorzone z braku stwierdzenia znamion przestępstwa. Po ponad 4 latach, 4 września 2024 r. podległa Adamowi Bodnarowi – już jako Prokuratorowi Generalnemu – Prokuratura Okręgowa Warszawa-Praga w Warszawie poinformowała, że „w toku postępowania ujawniono między innymi nagranie wideo, na którym jeden z uczestników marszu kieruje wobec innej osoby groźbę karalną użycia przemocy. Ubiór i zachowanie sprawcy wskazują na jego przynależność do Straży Marszu Niepodległości”, a „po podjęciu śledztwa z umorzenia w 2024 r. ustalono, że na stronie internetowej Marszu Niepodległości funkcjonował elektroniczny formularz służący do zgłaszania się do straży – dane ochotników musiały więc być gromadzone. W związku z powyższym prokurator w celu wykrycia sprawcy zlecił Komendzie Stołecznej Policji przeszukanie oraz zabezpieczenie dokumentów i elektronicznych nośników danych pozostających w dyspozycji organizatorów Marszu Niepodległości 2018”[13].

4 września 2024 r., o godz. 06:00 rano, funkcjonariusze Policji podlegający ministrowi spraw wewnętrznych i administracji Tomaszowi Siemoniakowi pojawili się z prokuratorskimi nakazami przeszukań w miejscach zamieszkania członka zarządu Stowarzyszenia Marsz Niepodległości Mateusza Marzocha oraz byłego prezesa Roberta Bąkiewicza. Funkcjonariusze wezwali także obecnego prezesa stowarzyszenia, Bartosza Malewskiego, do stawienia się w przeciągu godziny na przesłuchanie, podczas którego został poinformowany o decyzji prokuratora o siłowym wejściu do siedziby stowarzyszenia. Prezes przemieścił się pod siedzibę, gdzie dowodzący akcją policyjną na pytanie, czy został o całej sprawie poinformowany właściciel lokalu, którym jest Stowarzyszenie im. Przemysła II, odpowiedział, że wystarczy, że poinformował administratora budynku. O czynnościach Policji nie zostały również zawiadomione pozostałe organizacje społeczne, które mają tam siedzibę bądź korzystają z tego lokalu. Żadnemu z przedstawicieli tych organizacji nie został umożliwiony udział w tych czynnościach. Bezpośrednio przed siłowym przystąpieniem do wywiercenia zamków, wbrew wcześniejszym zapewnieniom o posiadaniu i doręczeniu postanowienia Prokuratury Okręgowej o nakazie przeszukania siedziby, taki dokument nie został doręczony. Ostatecznie wejście do lokalu przybrało formę siłową, ponieważ osoba, która posiadała klucze do lokalu, przebywała tego dnia poza Warszawą.

Wyłamane zostały zamki wewnątrz lokalu do studia nagraniowego oraz schowka, pomimo wyraźnego wskazania, że w danych pomieszczeniach nie znajdują się materiały, których Policja miałaby poszukiwać. Zarekwirowana została teczka „Materiały szkoleniowe” oraz 4 laptopy stanowiące własność Stowarzyszenia Marsz Niepodległości, a także telefon komórkowy oraz komputer stacjonarny, co do których przedstawiciele Stowarzyszenia Marsz Niepodległości wyraźnie wskazali, że nie są one własnością organizacji, gdyż nie dysponowała ona żadnymi tego typu urządzeniami.

Art. 224 § 1 Kodeksu postępowania karnego[14] wyraźnie wskazuje, że osobę, u której ma nastąpić przeszukanie, należy przed rozpoczęciem czynności zawiadomić o jej celu i wezwać do wydania poszukiwanych przedmiotów, czego jednak nie uczyniono. „Przeszukanie i zatrzymanie rzeczy powinno być dokonane zgodnie z celem tej czynności, z zachowaniem umiaru, oraz w granicach niezbędnych dla osiągnięcia celu tych czynności przy zachowaniu należytej staranności oraz bez wyrządzania niepotrzebnych szkód i dolegliwości. Przeszukanie siedziby Stowarzyszenia było działaniem całkowicie nieproporcjonalnym, żądano i zabezpieczono rzeczy znacząco wykraczające poza przedmiot postępowania. Tego typu działanie w naszej ocenie godzi w konstytucyjną wolność zgromadzeń i zrzeszania się gwarantowaną w artykułach 57 i 58 Konstytucji RP” – wskazała pełnomocniczka prezesa Malewskiego, adw. Magdalena Majkowska[15]. Ostatecznie, Stowarzyszenie Marsz Niepodległości złożyło zażalenie na postanowienie o przeszukaniu i zatrzymaniu rzeczy oraz na sposób przeprowadzenia czynności[16]. 20 listopada poinformowano jednak, że Sąd Rejonowy dla Warszawy-Pragi Północ w Warszawie nie uwzględnił żadnego z zażaleń[17].

4. Odmowa nadania Marszowi Niepodległości w 2024 r. statusu zgromadzenia cyklicznego przez wojewodę i szykany ze strony prezydenta Rafała Trzaskowskiego

17 listopada 2017 r. Adam Bodnar jako ówczesny RPO wyraził opinię, w której w odniesieniu do Marszu Niepodległości „wyrażał wątpliwość, czy w świetle art. 57 Konstytucji RP oraz przepisów ustawy Prawo o zgromadzeniach zgoda na przeprowadzenie zgromadzenia cyklicznego na następne trzy lata powinna zostać podtrzymana”[18]. 29 grudnia ówczesny wojewoda mazowiecki stwierdził, że nie zachodzi żaden z ustawowych powodów do ewentualnego zakazania zgromadzenia[19]. 6 lat później, 11 grudnia 2023 r., Stowarzyszenie Marsz Niepodległości na podstawie art. 26a Prawa o zgromadzeniach złożyło wniosek o wyrażenie zgody na cykliczne organizowanie zgromadzeń 11 listopada w latach 2024-2026. De facto chodziło o przedłużenie tego statusu na kolejny przewidziany ustawowo okres, jako że Marsz Niepodległości posiadał już taki status w latach 2021-2023.

W odpowiedzi na złożony wniosek, nowy wojewoda mazowiecki – Mariusz Frankowski, od 2014 r. związany z Platformą Obywatelską – 31 stycznia 2024 r. wydał jednak decyzję odmowną z uwagi na to, że, jego zdaniem, Stowarzyszenie nie odpowiadało za organizację Marszu Niepodległości w roku 2021. W rzeczywistości Stowarzyszenie odpowiadało wtedy za wszystkie praktyczne aspekty organizacyjne, które sprawiły, że marsz, jak co roku, przeszedł sprawnie i spokojnie. Jedynie formalnie organizatorem był wówczas wyjątkowo organ władzy publicznej – Urząd ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych, który jednak wybrał inne miejsce zakończenia swojego przemarszu, przez co nie można utożsamiać go z Marszem Niepodległości[20]. 2 lutego Sąd Okręgowy uchylił decyzję wojewody[21], 4 lutego Sąd Apelacyjny uchylił postanowienie Sądu Okręgowego[22], 6 lutego Sąd Okręgowy ponownie uchylił decyzję[23], a 8 lutego Sąd Apelacyjny ponownie uchylił postanowienie sądu I instancji[24], tym razem prawomocnie utrzymując decyzję wojewody w mocy[25]. 25 czerwca, po wyborach samorządowych oraz do Parlamentu Europejskiego, Stowarzyszenie złożyło swój wniosek ponownie, jednak 2 lipca wojewoda ponownie wydał decyzję odmowną, 4 lipca Sąd Okręgowy oddalił odwołanie Stowarzyszenia, a 6 lipca Sąd Apelacyjny oddalił zażalenie na postanowienie sądu I instancji[26].

Ostatecznie, w związku z konfrontacyjną postawą wojewody, Stowarzyszenie w przewidzianym ustawowo terminie złożyło zawiadomienie o zwołaniu zgromadzenia o charakterze zwykłym, nie cyklicznym, obejmującego dzień 11 listopada. Organizatorzy zostali zmuszeni do zgłoszenia aż 6 zgromadzeń, gdyż prezydent miasta stołecznego Warszawy Rafał Trzaskowski, wiceprzewodniczący Platformy Obywatelskiej, nie umieszczał informacji o żadnym ze zgromadzeń w Biuletynie Informacji Publicznej, co nie dawało pewności, że manifestacje mogą się odbyć. Organizatorzy Marszu chcieli zarazem uniknąć sytuacji, w której ktoś inny zgłosiłby zgromadzenie w tym samym miejscu i czasie w celu uniemożliwienia uczestnikom Marszu przejścia ulicami Warszawy. Trzaskowski 14 października wydał decyzję odmowną[27], argumentując, jakoby działania Stowarzyszenia miały na celu uzyskanie „przewagi” nad innymi zgromadzeniami, które mogłyby ewentualnie odbyć się wtedy w Warszawie, co miałoby jakoby „ograniczyć wolność konstytucyjną” organizatorów tych manifestacji. Organizacja Marszu Niepodległości rzekomo doprowadziłaby też do „paraliżu komunikacyjnego” oraz stworzenia „realnego zagrożenia dla bezpieczeństwa osób w innych rejonach i obszarach Warszawy”. Prezydent stwierdził też, że „odbycie tych zgromadzeń w sposób określony przez organizatora może zagrażać życiu lub zdrowiu ludzi albo mieniu w znacznych rozmiarach”.

Reprezentujący Stowarzyszenie prawnicy Instytutu Ordo Iuris wskazali w odwołaniu, że Rafał Trzaskowski, wbrew przepisom, nie dopuścił Stowarzyszenia do faktycznego udziału w postępowaniu administracyjnym, nie informując go o zamiarze zamknięcia postępowania wyjaśniającego, czym uniemożliwił Stowarzyszeniu „Marsz Niepodległości” zajęcie stanowiska i odniesienie się do pozyskanych przez prezydenta opinii. Nie przeprowadził także rozprawy administracyjnej w tej sprawie, podczas której organ mógłby wyjaśnić ewentualne wątpliwości, jeżeli jego zdaniem takie zaistniały. W ocenie Instytutu, działanie prezydenta Warszawy było niezgodne z art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji RP. Rafał Trzaskowski swoimi działaniami dopuszcza się dyskryminacji oraz naruszenia prawa do równego traktowania organizatora demonstracji i ich uczestników z uwagi na światopogląd i poglądy polityczne[28].

16 października Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił odwołanie złożone przez pełnomocników Stowarzyszenia[29]. Przyznał im jednak rację co do tego, że Prawo o zgromadzeniach nie wyklucza organizacji wielodniowych zgromadzeń, a, co za tym idzie, Stowarzyszenie dochowało ustawowego terminu na złożenie zawiadomienia o manifestacjach. Sąd zgodził się jednak ze stanowiskiem prezydenta, jakoby Marsz Niepodległości miał pociągać za sobą zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi oraz dla mienia w znacznych rozmiarach. Prawnicy Instytutu Ordo Iuris złożyli w tej sprawie zażalenie do Sądu Apelacyjnego w Warszawie, który podtrzymał stanowisko Sądu Okręgowego[30]. Instytut wraz ze Stowarzyszeniem przygotowały petycję o zaprzestanie bezprawnych ataków na Marsz. Ostatecznie prezydent Warszawy, znalazłszy się pod presją społeczną, pod koniec października opublikował w Biuletynie Informacji Publicznej informację o zawiadomieniu dotyczącym zgromadzenia 11 listopada[31]. Tylko dzięki masowej akcji społecznej Marsz Niepodległości mógł przejść w pełnej zgodzie z przepisami prawa stanowionego. Przebieg marszu był spokojny, a dzięki wzbudzeniu w społeczeństwie postawie przekory wobec polityków Platformy Obywatelskiej zwalczających Marsz, okazał się on być także zwycięstwem frekwencyjnym, mobilizując około 250 tysięcy osób[32].

5. Podsumowanie

Artykuł 57 Konstytucji RP zakłada, że „każdemu zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich”, a art. 58 ust. 1 – że „każdemu zapewnia się wolność zrzeszania się”[33]. Prezes Stowarzyszenia „Marsz Niepodległości”, Bartosz Malewski, zaznaczał, że „nikomu bardziej niż nam – organizatorom Marszu Niepodległości, nie zależy na tym, aby Święto Niepodległości było dniem uczczonym godnie i aby przebieg tego wydarzenia był spokojny i bezpieczny”[34]. Tymczasem działania polityków obozu sprawującego w Polsce władzę od 13 grudnia 2023 r., czyli przede wszystkim Adama Bodnara, Mariusza Frankowskiego, Tomasza Siemoniaka i Rafała Trzaskowskiego – czy to podejmowane osobiście, czy to przez podległych im funkcjonariuszy – przez długie miesiące zmierzały ku temu, by konstytucyjna wolność zgromadzeń została bezpodstawnie ograniczona wobec organizatorów i uczestników największej polskiej manifestacji patriotycznej XXI wieku, jaką jest Marsz Niepodległości. Działania te w zaskakujący sposób były zbieżne z postulatami formułowanymi pod adresem Marszu przez Adama Bodnara w czasach, gdy pełnił jeszcze urząd Rzecznika Praw Obywatelskich. Pozwala to przypuszczać, że próby maksymalnego utrudnienia przebiegu Marszu Niepodległości mogły być dla niego kwestią osobistej satysfakcji. Ostatecznie Rafał Trzaskowski ugiął się pod gigantyczną presją społeczną, a Marsz Niepodległości w 2024 roku przeszedł legalnie, bez żadnych kontrowersji, mobilizując aż ćwierć miliona Polaków, jednak opisany powyżej przebieg wypadków wskazuje, że wolność zgromadzeń i wolność zrzeszania się w Polsce po 13 grudnia 2023 r. nie są gwarantowane domyślnie, jak wynikałoby to z Konstytucji, lecz wybiórczo, a podmioty, które ideowo nie zgadzają się z przedstawicielami obozu rządzącego, bywają zmuszane do podejmowania wielomiesięcznej walki w celu zagwarantowania sobie tych wolności.

Nikodem Bernaciak

---

^[1]        Co znaczy krzyż celtycki i czarne słońce – analiza RPO dla Prokuratury Okręgowej po demonstracji 11 listopada 2017 w Warszawie, 15.11.2017, https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/krzyz-celtycki-i-czarne-slonce-analiza-rpo-dla-prokuratury-po-demonstracji-11-11-2017 (dostęp: 10.12.2024).

^[2]        Pismo Rzecznika Praw Obywatelskich do Prokuratora Okręgowego w Warszawie z dnia 14 listopada 2017 r., znak: XI.518.90.2017.MS, https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/RPO%20do%20Prokuratury%20Okr%C4%99gowej%20%20w%20sprawie%20hase%C5%82%20i%20transparent%C3%B3w%2011.11.17.pdf (dostęp: 10.12.2024).

^[3]        Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, tekst jednolity: Dz.U. 2024 poz. 17.

^[4]        Ustawa z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich, tekst jednolity: Dz.U. 2024 poz. 1264.

^[5]        RPO pyta policję o hasła rasistowskie na „Marszu Niepodległości” i interwencję wobec pikiety antyfaszystowskiej 11 listopada, 14.11.2017, https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-pyta-policje-o-hasla-rasistowskie-na-marszu-niepodleglosci-i-interwencj%C4%99-wobec-pikiety-antyfaszystowskiej (dostęp: 10.12.2024).

^[6]        RPO: 11 listopada 2017 r. policjanci naruszyli prawa i wolności obywatelskie, 26.04.2018, https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-11-listopada-2017-r-policjanci-naruszyli-prawa-i-wolnosci-obywatelskie (dostęp: 10.12.2024).

^[7]        Policja powinna niezwłocznie reagować na hasła i symbole rasistowskie i faszystowskie – musi też je znać, 12.06.2018, https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/policja-powinna-niezwlocznie-reagowac-na-hasla-i-symbole-rasistowskie-i-faszystowskie-musi-tez-je-znac (dostęp: 10.12.2024).

^[8]        Umorzono śledztwo ws. propagowania totalitaryzmu i nawoływania do nienawiści podczas Marszu Niepodległości w 2017 r. RPO odwołuje się do sądu, 13.01.2020, https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-chce-ponownego-sledztwa-ws-incydentow-na-marszu-niepodleg%C5%82osci-2017 (dostęp: 10.12.2024).

^[9]        Przegląd postępowań dotyczących możliwości popełnienia przestępstw na szkodę i przez uczestników marszów organizowanych przez organizacje społeczne aktywne w latach 2016 – 2023, 14.05.2024, https://www.gov.pl/web/prokuratura-krajowa/przeglad-postepowan-dotyczacych-mozliwosci-popelnienia-przestepstw-na-szkode-i-przez-uczestnikow-marszow-organizowanych-przez-organizacje-spoleczne-aktywne-w-latach-2016–2023 (dostęp: 10.12.2024).

^[10]       D. Drozd, Adam Bodnar zarzuca Marszowi Niepodległości promowanie „nazizmu”. Stowarzyszenie wydało oświadczenie, 24.05.2024, https://narodowcy.net/adam-bodnar-zarzuca-marszowi-niepodleglosci-promowanie-nazizmu-stowarzyszenie-wydalo-oswiadczenie/. Por. 21.05.2024, https://x.com/StowMarszN/status/1792919488037376436 (dostęp: 10.12.2024).

^[11]       RPO podejmuje działania po incydentach podczas obchodów Święta Niepodległości, 13.11.2018, https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-podejmuje-dzialania-po-incydentach-podczas-obchodow-swieta-niepodleglosci (dostęp: 10.12.2024).

^[12]       Przeszukanie domu Roberta Bąkiewicza. Prokuratura komentuje [NOWE INFORMACJE], 04.09.2024, https://www.pap.pl/aktualnosci/przeszukanie-domu-roberta-bakiewicza-prokuratura-komentuje-nowe-informacje (dostęp: 10.12.2024).

^[13]       Komunikat w sprawie przeszukań u organizatorów Marszu Niepodległości, 04.09.2024, https://www.gov.pl/web/po-warszawa-praga/komunikat-w-sprawie-przeszukan-w-sledztwie-3042-1ds762024 (dostęp: 10.12.2024).

^[14]       Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego, tekst jednolity: Dz.U. 2024 poz. 37.

^[15]       Policja na zlecenie prokuratury siłą wkracza do siedziby Stowarzyszenia Marsz Niepodległości. Ordo Iuris interweniuje, 06.09.2024, https://ordoiuris.pl/wolnosci-obywatelskie/policja-na-zlecenie-prokuratury-sila-wkracza-do-siedziby-stowarzyszenia-marsz-niepodleglosci (dostęp: 10.12.2024).

^[16]       Stowarzyszenie Marsz Niepodległości składa zażalenie na wtargnięcie służb do lokalu, 12.09.2024, https://ordoiuris.pl/wolnosci-obywatelskie/stowarzyszenie-marsz-niepodleglosci-sklada-zazalenie-na-wtargniecie-sluzb-do-lokalu (dostęp: 10.12.2024).

^[17]       Informacja o rozpoznaniu zażaleń na przeszukania w śledztwie dot. Marszu Niepodległości, 20.11.2024, https://www.gov.pl/web/po-warszawa-praga/informacja-o-rozpoznaniu-zazalen-na-przeszukania-w-sledztwie-dot-marszu-niepodleglosci (dostęp: 10.12.2024).

^[18]       RPO ma wątpliwości, czy wojewoda powinien podtrzymać zgodę na coroczny Marsz Niepodległości do 2020 r., 17.11.2017, https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-ma-watpliwosci-czy-wojewoda-powinien-podtrzymac-zgod%C4%99-na-coroczny-marsz-niepodleglosci-do-2020-r (dostęp: 10.12.2024).

^[19]       Pismo Wojewody Mazowieckiego do Rzecznika Praw Obywatelskich z dnia 29 grudnia 2017 r., znak: WSO-I.6110.20.2017, https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/Odpowied%C5%BA%20Wojewody%20Mazowieckiego%20na%20wyst%C4%85pienie%20RPO.pdf (dostęp: 10.12.2024).

^[20]       Trwa walka o Marsz Niepodległości. Sąd Apelacyjny uderza w wolność zgromadzeń, 09.02.2024, https://ordoiuris.pl/komentarze/trwa-walka-o-marsz-niepodleglosci-sad-apelacyjny-uderza-w-wolnosc-zgromadzen (dostęp: 10.12.2024).

^[21]       Postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 2 lutego 2024 r., sygn. akt III Ns 18/24.

^[22]       Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 4 lutego 2024 r., sygn. akt I ACz 223/24.

^[23]       Postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 6 lutego 2024 r., sygn. akt III Ns 19/24.

^[24]       Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 lutego 2024 r., sygn. akt VI ACz 361/24.

^[25]       Decyzja ws. organizacji cyklicznego zgromadzenia 11 listopada, 09.02.2024, https://www.gov.pl/web/uw-mazowiecki/decyzja-ws-organizacji-cyklicznego-zgromadzenia-11-listopada (dostęp: 10.12.2024).

^[26]       Wojewoda mazowiecki uderza w wolność zgromadzeń i kolejny raz odmawia Marszowi Niepodległości statusu zgromadzenia cyklicznego, 12.07.2024, https://ordoiuris.pl/wolnosci-obywatelskie/wojewoda-mazowiecki-uderza-w-wolnosc-zgromadzen-i-kolejny-raz-odmawia (dostęp: 10.12.2024).

^[27]       Decyzja Prezydenta m. st. Warszawy z dnia 14 października 2024 r. nr WV/5310/ZG/5/2024.

^[28]       Rafał Trzaskowski zakazuje Marszu Niepodległości. Ordo Iuris walczy przed sądem, 17.10.2024, https://ordoiuris.pl/wolnosci-obywatelskie/rafal-trzaskowski-zakazuje-marszu-niepodleglosci-ordo-iuris-walczy-przed (dostęp: 10.12.2024).

^[29]       Postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 16 października 2024 r., sygn. akt II Ns 44/24.

^[30]       Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18 października 2024 r., sygn. akt V ACz 2422/24.

^[31]       Marsz Niepodległości legalny – prezydent Warszawy ugiął się pod presją, 24.10.2024, https://ordoiuris.pl/wolnosci-obywatelskie/marsz-niepodleglosci-legalny-prezydent-warszawy-ugial-sie-pod-presja (dostęp: 10.12.2024).

^[32]       Liczny i bezpieczny – 15. Marsz Niepodległości przeszedł ulicami Warszawy. Sprawozdanie obserwatorów Ordo Iuris, 18.11.2024, https://ordoiuris.pl/wolnosci-obywatelskie/liczny-i-bezpieczny-15-marsz-niepodleglosci-przeszedl-ulicami-warszawy (dostęp: 10.12.2024).

^[33]       Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483 z późn. zm.

^[34]       Bartosz Malewski: Stowarzyszenie „Marsz Niepodległości” na froncie walki o wolność zgromadzeń, 19.10.2024, https://ordoiuris.pl/komentarze/bartosz-malewski-stowarzyszenie-marsz-niepodleglosci-na-froncie-walki-o-wolnosc (dostęp: 10.12.2024).

Źródło ilustracji: Wikipedia.